Jednym z gwarantów przetrwania języka jest jego dostosowywanie się do zmieniającego się świata. Słowotwórstwo to przejaw żywotności, kreatywności języka. Nowe feminatywy w polskim, na przykład chirurżka, są jednym z przykładów tego procesu.
O tym, że język jest spójny i odróżniający się od innych nie decyduje tylko leksyka, wbrew popularnemu poglądowi. Oprócz tego istnieje szereg automatycznych procesów, często nieuświadomionych. To one właśnie stanowią zbiór cech charakterystycznych, będących naturą danego języka.
Feminatywy w polskim: chirurżka
Na slajdach możecie znaleźć lingwistyczną (morfologiczną i fonologiczną) analizę słowa „chirurżka”. Oczywiście, feminatywy można tworzyć używając innych sufiksów, ale z powodu ograniczonego miejsca – skupimy się dziś na tych powstających przez dodanie -ka.
Jakie procesy możemy zaobserwować w chirurżce? Między innymi palatalizację, spirantyzację oraz asymilację dźwięczności (na potrzeby ograniczonego miejsca, na slajdach uwzględniono tylko najistotniejsze procesy).
Feminatywy są naturalne dla języka polskiego
Procesy, które zachodzą przy tworzeniu feminatywów są procesami typowymi dla języka polskiego. Pomyślmy jak np. język angielski traktowałby te same zbitki dźwięków? Zupełnie inaczej! Każda sytuacja, w której zachodzą, przedłuża trwanie języka i umacnia jego odrębność. Nowe feminatywy w polskim to jak najbardziej pozytywne zjawisko.
Nie bez powodu przy dodaniu sufiksu +ka do tematu chirurg nie otrzymujemy formy *chirurgka, która bytaby niezgodna z fonotaktyką języka polskiego. W zamian za to (g) przeksztatca sie w (ż), tak jak w innych zbitkach tego typu na granicach dwóch morfemów. Gdyby zbitka -rżk- stanowiła problem dla systemu fonetycznego języka polskiego, nastąpiłby inny proces ułatwiający wymowę tego słowa. Nie ma jednak takiej potrzeby: język polski pełen jest zbitek, bo taka właśnie jest jego natura, co widać w takich słowach jak:
• ministerstw, ustępstw, głupstw
• zmarszczki, płaszczki, Szczebrzeszyn,
• wewnątrzzwiązkowy, kontrprzyktad
• pstry, spstrokaciaty, barszcz
• rozstrzelać, bezwzględny
lub w zbitkach międzywyrazowych
• przestępstw w Strwiążu /-mpstf f strfj-/
Przy tych słowach chirurżka to żaden problem!
Feminatywy dają wybór
Czy ktoś chce używać feminatywów, czy nie – to już nasz osobisty wybór. Nasz język pozwala na używanie takich form, jakie wydają nam się stosowne i odpowiednie dla naszego samookreślenia się.
Nie ma jednak przeciwwskazań morfologicznych, fonetycznych czy fonologicznych jeśli chodzi o powstawanie i używanie żeńskich form różnorakich rzeczowników. Powtarzanie, że feminatywy komplikują język polski lub są nienaturalne dla polskiego jest po prostu mówieniem nieprawdy. Jeśli chcemy, żeby debata na temat języka toczyła się na wysokim poziomie, musimy zacząć trzymać się faktów.
Gussmann, E. (2007). The phonology of Polish. OUP Oxford.
Łaziński, M., O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, 2006.
Małocha-Krupa A., Feminatywum w uwikłaniach językowo-kulturowych, Wrocław 2018.
Małocha-Krupa A. (red.) (2015): Słownik nazw żeńskich polszczyzny, autorki haseł: K. Hołojda, P. Krysiak, A. Małocha-Krupa, M. Śleziak, Wrocław.
Szpyra-Kozłowska, J., Laidler, K., Czy nazwy żeńskie typu architektka, chirurżka i adiunktka są trudne do wymówienia? Badanie empiryczne. „Język Polski”, 2022.
Rubach, Jerzy. Perspectives on Polish Palatalization. „Poznań studies in contemporary linguistics”, 2006, 239-268.Poradnik „(NIE)równość płci w języku”
