Język polski króluje w kontaktach domowych Polaków, dominując w aż 95% przypadków. To zdecydowana dominacja. Jednak to tylko część obrazu. Pozostałe 5% to nie tylko liczby, to także różnorodność kulturowa i językowa, o której chcemy dziś krótko powiedzieć.
Języki kontaktów domowych w Polsce
Zgodnie z danymi z Narodowego Spisu Powszechnego z 2021 roku, opublikowanymi przez Główny Urząd Statystyczny (źródło i dokładne dane znajdziecie w komentarzu), język polski jest dominującym językiem kontaktów domowych w Polsce, używanym przez 37 868 618 osób, co stanowi większość mieszkańców kraju. Inne języki w kontaktach domowych są używane przez tylko 1 746 903 osób.mi przez Główny Urząd Statystyczny, język polski jest dominującym językiem kontaktów domowych w Polsce, używanym przez 37 868 618 osób, co stanowi większość mieszkańców kraju. Inne języki w kontaktach domowych są używane przez tylko 1 746 903 osób.
Rozpoczynając, przyznajemy, że dane te mogą być nieprecyzyjne – zarówno w przeszacowaniu, jak i niedoszacowaniu niektórych języków. Deklaracje mieszkańców nie zawsze odzwierciedlają rzeczywistość, metodologia spisu nie pozwala na odkrycie różnych niuansów i tak dalej. Niemniej jednak, chcemy przybliżyć obraz językowej mozaiki w Polsce na podstawie udostępnionych przez GUS danych.
Globalne języki kontaktów domowych w Polsce
Angielski jest najczęściej używanym językiem obcym, z liczbą 737 276 osób używających go w domu. Pojawiają się głosy, że dane dotyczące angielskiego są zawyżone (chociaż wciąż, to mniej niż 2% populacji używającej angielskiego w domu), trudno jest sprawdzić, czy rzeczywiście osoby deklarujące używanie tego języka w domu się nim posługują. Jednak na pewno angielski stał się językiem, z którym w Polsce mamy kontakt codziennie.
Taki wynik z całą pewnością pokazuje wpływ globalizacji oraz znaczenie języka angielskiego jako międzynarodowego medium komunikacji. Dodatkowo, migracje i wzrost liczby rodzin wielonarodowościowych pogłębia to zjawisko. Warto dodać, że w związku z taką pozycją angielskiego, naturalne jest, że w polskim pojawiają się anglicyzmy. Jednak mimo wszystko widać, że pozycja polskiego jest wciąż bardzo silna i wszelkie wpływy angielskiego nie zagrażają polszczyźnie (a takie głosy pojawiają się coraz częściej).
Regionalne języki kontaktów domowych w Polsce
Uznanie języka śląskiego za język regionalny w Polsce nabiera rozpędu w obliczu ostatnich danych ze spisu powszechnego i deklaracji politycznych. Dane wskazują, że śląski jest używany w domach przez prawie pół miliona osób, co daje mu pozycję silniejszą niż kaszubski, obecnie jedyny uznany język regionalny w Polsce. Dodatkowo, nowe wyniki spisu na poziomie gmin pokazują, że w wielu z nich procent użytkowników śląskiego jest wystarczająco wysoki, by wprowadzić go jako język pomocniczy. W kontekście tych danych ciekawe są deklaracje i działania nowego rządu Donalda Tuska dotyczące ustawowego uznania języka śląskiego jako języka regionalnego. W połączeniu z rzeczywistymi danymi o liczbie użytkowników, ruch ten ma potencjał, by doszło w końcu do uznania śląskiego za język, co dałoby mu ogromne wsparcie.
W ostatecznych wynikach spisu odnotowano prawie 4 tysiące użytkowników języka podlaskiego, nazwanego w rubryce spisu gwary podlaskie (polsko-białorusko-ukraińskie). Pojawienie się go może być wynikiem rosnącej świadomości lingwistycznej i kulturowej, a także rezultatem działań społeczności lokalnych i naukowców mających na celu zachowanie regionalnej tożsamości. Dotychczasowe nieuznawanie go jako odrębnego języka i degradowanie do błędnej odmiany innych standardów albo sprowadzanie do luźnych mieszanek gwar bez żadnych konkretnych zasad mogło wynikać z braku badań i zrozumienia jego unikalnych cech. Teraz, kiedy jest on przedmiotem badań oraz działań standaryzacyjnych, świadomość na jego temat będzie na pewno wzrastać, co pozowli też walczyć z różnymi uprzedzeniami w stosunku do języka wschodu Polski oraz pomoże zachować ten ginący język chociaż częściowo. Na ten moment na pewno nie wszystkie osoby mówiące tym językiem zadeklarowały to w spisie (np. dlatego, że wcześniej nie było dla niego jednej nazwy i niektórzy nie wiedzą co podać lub nawet nie są świadomi, że mówią odrębnym językiem).
Ostatnim językiem regionalnym odnotowanym w spisie jest gwara góralska. Obecność języka podlaskiego i gwary góralskiej w spisie powszechnym wskazuje na istnienie mniejszych języków i dialektów w Polsce, o czym niestety wciąż mało się mówi w kontekście współczesnej codzienności – „gwary” kojarzą się wielu osobom ze skansenami i historią, gdy w rzeczywistości są integralną częścią kultury polski, nawet jeśli są na wymarciu.
Polski język migowy
W spisie ludności w Polsce z 2021 roku, 9 267 osób zadeklarowało korzystanie z Polskiego Języka Migowego (PJM) w kontaktach domowych. PJM jest głównie używany przez społeczność osób G/głuchych w Polsce i stanowi istotny język komunikacji w tej grupie. Choć liczba użytkowników PJM jest niższa niż w przypadku języków mówionych, uwzględnienie go w danych spisowych podkreśla jego znaczenie dla społeczności G/głuchych i potrzebę zapewnienia dostępności i integracji dla osób niesłyszących w różnych dziedzinach życia, w tym w edukacji i komunikacji.
Czy języki kontaktów domowych w Polsce – czy to w ogóle istotne?
Zaledwie 5% populacji deklarującej używanie innych języków w kontaktach domowych może wydawać się relatywnie niewielką liczbą w kontekście całej populacji Polski. Niemniej jednak, warto docenić to jako wyraz różnorodności kulturowej i językowej. Symboliczne pojawienie się różnych tożsamości językowych może być ważne dla tych społeczności i może stanowić krok w kierunku ochrony i promocji mniejszych języków i kultur.
Dlatego wierzymy, że warto nadal zachęcać do zachowania tej różnorodności, pisać o niej i wspierać te społeczności w zachowaniu swojej tożsamości językowej. Uznanie i wsparcie dla mniejszościowych języków pomaga w tworzeniu bardziej inkluzywnego społeczeństwa, co może przyczynić się do zwiększenia zrozumienia i współpracy między różnymi grupami kulturowymi, co w dłuższej perspektywie może przynieść korzyści większości społeczeństwa.