Większość osób kojarzy, że takie słowa jak islam i szyizm pochodzą z arabskiego, gdyż są bezpośrednio związane z kulturą muzułmańską i arabską. Ale w językach europejskich jest znacznie więcej arabizmów.
Arabizmy w hiszpańskim
W tym wpisie przyjrzymy się hiszpańskiemu, w którym jest arabizmy występują najliczniej. Pomijając łacinę, na której bazują języki romańskie, słowa pochodzenia arabskiego są tu najczęstsze, a ma to związek z historią półwyspu Iberyjskiego, który poza północnymi regionami znalazł się w VIII wieku pod panowaniem arabskim. W wyniku rekonkwisty te obszary przechodziły pod panowanie władców chrześcijańskich, którzy ostatecznie wypędzili muzułmanów w XV wieku. Co ciekawe hiszpańskim odpowiednikiem “chińszczyzny” w sensie mówienia niezrozumiale jest algarabía od arabskiego słowa الْعربية /alʕarabijja/ =‘arabski’. Tymczasem, powiązane z tym słowo arabskie عرب /ʕarabba/ oznacza: zarabizować, wyrazić coś zrozumiale.
Językowe ślady historii
Wpływ języka arabskiego na język hiszpański jest zasadniczo leksykalny (arabizmy w hiszpańskim). Szacuje się, że w hiszpańskim istnieje ponad tysiąc arabskich rdzeni i około trzech tysięcy słów pochodnych (8% słownika hiszpańskiego), dotyczących różnych sfer życia i kultury. Można znaleźć odpowiedniki pochodzenia łacińskiego i arabskiego. Słowa pochodzenia arabskiego są częściej używane w Andaluzji, gdzie język arabski (dialekt andaluzyjski) utrzymał się najdłużej.
Do języka hiszpańskiego z arabskiego trafiły takie podstawowe słowa jak:
- ojalá – oby, gdyby tylko od arabskiego ⟨wa šá lláh⟩ (وَشَاءَ اللّٰه) „niech / jeśli Bóg tak zechce”. Najpierw pisane i wymawiane jak portugalskie „oxalá”.
- hasta – do, nawet, z arabskiego حَتى /ħatta:/ o tym samym znaczeniu.
- ¡olé! – najbardziej znane wyrażenie aprobaty, wsparcia lub zachęty, pochodzi od wa-Allah واللّٰه , na Boga!
- he (oto) – هَا /ha:/
Przyrostek -í, który jest używany w języku hiszpańskim, aby pokazać związek lub przynależność, pochodzi od męskiego znacznika przymiotnika w języku arabskim, np. Andalusí, Marbellí, Zaragocí (ktoś z Andaluzji, Marbelli, Saragossy).
Na początku wielu zapożyczeń z arabskiego pojawia się „al” lub „a”, oryginalnie jest to przedimek określony ال (al-), jednak przed niektórymi literami zamiast /l/ następuje asymilacja do następnej spółgłoski.
Al-Andalus i toponimia
Podbój Półwyspu Iberyjskiego przez muzułmanów zaczął się w 711 roku pod wodzą Tariqa ibn Zijada, który przekroczył Gibraltar, nazwany tak na jego cześć (جبل طارق ǧabal ṭāriq – góra Tariqa). Tereny pod panowaniem muzułmańskim w średniowieczu określa się al-Andalus, a z kolei Andaluzja oznacza dziś jedynie południowy region – tam, gdzie muzułmanie utrzymali się najdłużej. Tam słowa pochodzące z arabskiego są częściej w użyciu.
W Hiszpanii i Portugalii znajdziemy wiele nazw geograficznych o arabskim źródle (Granada, Trafalgar, Alicante, Mulhacén, Pico Almanzor, Medina, La Mancha…), jeszcze inne nazwy przeszły arabizację (Zaragoza, Sevilla) Nazwy takie jak Guadelupa, Guadalquivir, Guadalajara mają w sobie słowo arabskie وادي ⟨wādī⟩ – wąwóz, dolina. Ciekawe jest też słowo albufera, czyli laguna (od arab. بحيرة /buħajra/ – jezioro, będące zdrobnieniem od słowa بحر /baħr/ – morze, jak w 'Bahrajn’).
Arabizmy: kultura i sztuka
Z drugiej jednak strony oznaczało to rozwój kultury i nauki na tym terenie. Rozwój nauki pozostawił swój ślad w słowach takich jak algebra, chemia. Zakaz przedstawiania postaci ludzkich w sztuce islamu sprawił, że posługiwano się geometrycznymi motywami dekoracyjnymi opierającymi się na kaligrafii i wzorach roślinnych. Pozostałości po tych wpływach widać na słynnych płytkach azulejo. Sama nazwa pochodzi od arabskiego الزليج (al-zillīj, gdzie zellij, oznacza „polerowany kamień”), ponieważ pierwotnym zamysłem było naśladowanie bizantyjskich i rzymskich mozaik. Kwiatowe i geometryczne wzory znajdują się na wielu budynkach w Granadzie, Sewilli i Toledo. Jednym z najbardziej znanych przykładów wpływów arabsko-muzułmańskich jest Wielki Meczet w Kordobie, obecnie katedra katolicka. Czerwono-białe łuki to charakterystyczna cecha, której inspiracją mógł być projekt Kopuły na Skale w Jerozolimie.
Arabizmy: różne dziedziny życia
Długa obecność języka (andaluzyjskiego) arabskiego (and.arab.) pozostawiła swój ślad w nazwach własnych (Fatima, Almodovaro), w tym geograficznych oraz słowach związanych z walką o terytorium, sprawowaniem tu władzy (alcalde – burmistrz) i administracją (aldea – wioska, barrio – dzielnica).
Muzułmanie przynieśli do Hiszpanii wiele innowacji naukowych, kulturowych i technicznych (stąd arabizmy w hiszpańskim związane ze sztuką, matematyką, chemią, irygacją, kolorami itd.), a także nowe rośliny – co wpłynęło na wykształcenie się kuchni hiszpańskiej (część z potraw została zapoczątkowana przez muzułmanów, a część opiera się na składnikach przez nich sprowadzonych).
________
Autor: Paweł Chról, Klub Hebrajski