Historia szachów

Pierwsza gra szachowa pojawia się w Indiach w VI wieku. Nosi nazwę czaturanga (sanskryt caturaṅga चतुरङ्ग) od słów catuḥ (cztery) i anga (ramię), gdyż składa się z 4 elementów armii: słoń, rydwan, woźnice, piechota.

Coś przypominającego szachy znaleziono w dolinie Indusu już 2-3 tys. lat pne. Stopniowo gra stała się popularna w całej Azji, pojawiły się różne modyfikacje: w wersji chińskiej xiangqi [ˈʃɑːŋtʃi] i japońskiej shōgi [ɕo̞ːɡʲi] mamy nie króla, lecz generała.

Szachy od Persów i Arabów

W perskim nazwa szachów przekształca się w “czatrang” (چترنگ), a potem w arabskim (w którym nie ma cz) w “szatrandż” (شطرنج‎). Mniej więcej w tej formie jaką znamy dzisiaj szachy pojawiają się na półwyspie iberyjskim w VIII-IX w. w rezultacie podbojów arabskich. Europejskie nazwy szachów (łacińskie “scaccus”, następnie francuskie “eschés” [współcz. échecs], angielskie “chess” itd.) pochodzą od perskiego słowa “szach”, gdyż Arabowie zachowali perskie nazwy pionków, m.in. szach – co oznacza władcę, króla. Zwrot “szach mat” to dosłownie „król jest martwy”.

Nazwa szachów a szach perski

Szachowie rządzili Persją (Iranem) do czasu przewrotu ajatollahów w 1979 roku. Za czasów starożytnego imperium Achamenidów czynili sobie z innych władców swoich poddanych i dlatego przyjęli przydomek “król królów” (staroperskie ⟨Xšâyaθiya Xšâyaθiyânam⟩). Język perski jednak bardzo się zmienił w okresie średnioperskim i ten zwrot przybrał brzmienie “szachin szach”. Pod panowaniem perskim znajdowali się również Żydzi, którzy zaczęli “król królów” odnosić jedynie do Boga, uznając że to on jest ponad wszelkimi królami, nawet tym perskim.

Arabskie słowo podobne do szacha – شيخ [ʃajx] / [ʃeːx], czyli szejk – pochodzi ono od czasownika شاخ [ʃaxa] – starzeć się, gdyż szejk to tradycyjnie “starzec / senior”, stojący na czele plemienia czy wioski. Perskie słowo szach ma wspólne pochodzenie jednak nie z nim, tylko z indyjskim “kszatriją” (sanskryt क्षत्रिय /kʂɐt̪.ɾí.jɐ/, książe, członek kasty wojowniczej) – etymologicznie chodzi w nich o władzę. Inne pokrewne słowo to “satrapa” –przyszło poprzez grekę (σατράπης) z medyjskiego xšaθrapāwan (“opiekun królestwa”).

Autor: Paweł Chról

Wpis na instagramie.